.jpg)
Οι νεκροί ενταφιάζονταν σε διάφορες στάσεις, συνοδευόμενοι, αν και όχι πάντα, από οστέινα εργαλεία, κοσμήματα, οστά ζώων ή και λουλούδια.
Στον ελλαδικό χώρο, η παλαιότερη βεβαιωμένη ταφή* –περίπτωση δηλαδή στην οποία μπορούμε να συμπεράνουμε πως πρόκειται για τη συνειδητή και ηθελημένη, τελετουργική εναπόθεση του νεκρού από τους επιζώντες– έχει βρεθεί σε σπήλαιο στη θέση Απήδημα της Μέσα Μάνης, όπου μiα γυναίκα είχε ενταφιαστεί σε έντονα συνεσταλμένη στάση σε ένα κοίλωμα του σπηλαίου (Νεότερη Παλαιολιθική). Σημαντικό είναι πως τη νεκρή συνόδευαν 7 οστέινα εργαλεία, ένα οστό ζώου (ελαφιού), καθώς και μικρά τρυπημένα κοχύλια, που πιθανώς προέρχονταν από περιδέραιο. Το κρανίο της γυναίκας δεν βρέθηκε και οι ανασκαφείς υποθέτουν πως θα πρέπει να είχε εναποτεθεί σε άλλο σημείο. Το στοιχείο αυτό, μαζί με δύο ακόμη κρανία που βρέθηκαν τελετουργικά τοποθετημένα στο σπήλαιο, δείχνει πως και εδώ τελούνταν το έθιμο της ξεχωριστής ταφής των κρανίων, το οποίο μαρτυρείται και για άλλες παλαιολιθικές, μεσολιθικές και νεολιθικές θέσεις στην Ευρώπη και την Ασία.
Ταφές της Μεσολιθικής εποχής έχουν διαπιστωθεί στο σπήλαιο της Θεόπετρας στη Θεσσαλία, όπου βρέθηκε η ταφή μιας γυναίκας, και στο σπήλαιο Φράγχθι της Αργολίδας (Αρχαιότερη Μεσολιθική), όπου μια μικρή ομάδα ταφών, συμπεριλαμβανομένων και δύο καύσεων, βρέθηκαν μπροστά στο στόμιο του σπηλαίου. Οι καύσεις ήταν δευτερογενείς, δηλαδή οι νεκροί είχαν αποτεφρωθεί σε διαφορετικό σημείο και μετά είχαν εναποτεθεί στον τελικό χώρο ταφής. Μια νεότερη ταφή (Νεότερη Μεσολιθική) στην ίδια θέση δείχνει φροντίδα για το νεκρό, ο κορμός και η λεκάνη του οποίου είχαν καλυφθεί από μικρές πέτρες. Κοχύλια και οστά ζώων πιθανώς συνόδευαν τις ταφές. Οστά που βρέθηκαν διασκορπισμένα μέσα στο σπήλαιο ενδέχεται να ανήκουν σε ταφές: έχει υποστηριχθεί πως τα διασκορπισμένα οστά, αντί για μεταγενέστερη διατάραξη ή έλλειψη σεβασμού προς τους νεκρούς, αποτελούσαν ιδιαίτερο στοιχείο των ταφικών τελετών της εποχής.
Περισσότερα είναι τα στοιχεία που διαθέτουμε για τις ταφικές πρακτικές της Νεολιθικής εποχής. Οι ταφές, και κυρίως οι παιδικές, βρίσκονται πολλές φορές μέσα στα όρια των οικισμών, είτε στα σπήλαια είτε στους ανοιχτούς χώρους, συχνά κάτω από τα δάπεδα των οικιών. Μαρτυρούνται τόσο το έθιμο του ενταφιασμού και της καύσης, όσο και εκείνο της δευτερογενούς ταφής, της μεταφοράς δηλαδή των οστών από τον αρχικό σε διαφορετικό χώρο ταφής. Η πρακτική αυτή βεβαιώνεται ήδη από την Αρχαιότερη Νεολιθική είτε σε ανοιχτούς οικισμούς, όπως ο Πρόδρομος στη Θεσσαλία, είτε σε σπήλαια, όπως η Αλεπότρυπα στη Λακωνία. Μερικές φορές βρίσκουμε πολλαπλές ταφές. Τα δύο πρωιμότερα νεκροταφεία, δηλαδή χώροι ενταφιασμού σαφώς διαχωρισμένοι από το χώρο οίκισης, εμφανίζονται στην αρχή της Νεότερης Νεολιθικής, στις θέσεις Σουφλί Μαγούλα και Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου, στη Θεσσαλία. Και στα δύο νεκροταφεία, οι ταφές αποτελούνται από δευτερογενείς καύσεις, όπου τα αποτεφρωμένα οστά είχαν τοποθετηθεί σε αγγεία, μέσα σε λάκκους. Στους ενταφιασμούς, οι νεκροί βρίσκονται κατά κανόνα σε συνεσταλμένη στάση. Πολλοί από τους τάφους της Νεολιθικής δεν περιέχουν κτερίσματα. Οι πιο φροντισμένες ταφές περιλαμβάνουν λίθινα εργαλεία, οστά ζώων, αγγεία ή ειδώλια.
Η συνειδητή, «αρχιτεκτονική» παρέμβαση στο χώρο ως τμήμα των ταφικών τελετών εμφανίζεται ήδη, σε πρωτόλεια μορφή, από την Παλαιολιθική εποχή, με τις πέτρες που περιέβαλλαν την ταφή στο Απήδημα. Στα νεκροταφεία της Ύστερης/Τελικής Νεολιθικής στην Κέα (Κεφάλα) και την Εύβοια (Θαρρούνια), οι νεκροί ενταφιάζονταν σε τάφους κατασκευασμένους από ασβεστόλιθο ή σχιστόλιθο. Με την πάροδο των αιώνων, η αρχιτεκτονική του τάφου, αλλά και του σήματος του τάφου, εξελίχθηκε, παίρνοντας ποικίλες μορφές, και, με την ανάπτυξη ιεραρχικών κοινωνιών, μνημειακές διαστάσεις για τους νεκρούς των ανώτερων κοινωνικών τάξεων.
